ก่อนที่เราจะไปจัดชุดสังฆทานยาเพื่อถวายพระสงฆ์ให้เกิดประโยชน์นั้น ทาง โสฬส (จำหน่ายสบู่สมุนไพร และแชมพูสมุนไพร สำหรับ ถวายสังฆทาน) ขอทบทวนความเข้าใจกันอีกสักครั้ง ว่าการถวายสังฆทาน คือ การถวายจตุปัจจัยหรือสิ่งของต่างๆ (เครื่องไทยธรรม) แก่พระสงฆ์แบบไม่เจาะจง ไม่ระบุว่าเป็นพระสงฆ์รูปใด โดยสิ่งที่นำไปถวายอาจจะถวายแก่ตัวแทนคณะสงฆ์ (พระสงฆ์ 1 รูปเป็นผู้รับ) หรือ ถวายแก่หมู่สงฆ์ก็ได้ ซึ่งสิ่งของนั้นก็จะถูกนำไปจัดเก็บรวมกันไว้และพระสงฆ์ทุกรูปในวัดรวมถึงสามเณร ก็สามารถมานำไปใช้ได้ตามความเหมาะสม หรือ เมื่อพระสงฆ์ที่เป็นตัวแทนคณะสงฆ์ได้รับเครื่องไทยธรรมนั้นไปแล้ว ก็จะนำไปให้พระสงฆ์รูปอื่นๆตามความจำเป็น

“เมื่อสิ่งของเหล่านั้น ได้ก่อให้เกิดประโยชน์แก่หมู่สงฆ์ทั้งมวล อย่างถูกต้องเหมาะสม ตามเจตนาของผู้ถวายแล้ว เช่นนั้นเราจึงเรียกว่าสังฆทาน”

สังฆทานยา คืออะไร

สังฆทานยา คือ การจัดเครื่องสังฆทาน ด้วยยารักษาโรค เพื่อนำไปถวายแก่พระสงฆ์ เพื่อเป็นการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกัน บำบัด รวมถึงการรักษาอาการอาพาธ เบื้องต้นได้อย่างเหมาะสม ซึ่งถือเป็นการถวายจตุปัจจัยที่สำคัญ 1 ใน 4 โดยตรง คือ ยารักษาโรค และหากต้องการให้เกิดบุญ และให้ได้รับอานิสงส์แห่งบุญนั้น ก็ควรต้องเกิดจากจิตอันเป็นกุศล และใช้ปัจจัยที่ได้มาจากความสุจริต มีความตั้งใจและความปรารถนาดี ที่จะทะนุบำรุงศาสนา โดยผ่านการดูแลพระสงฆ์ผู้ปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ ให้มีสุขภาพแข็งแรง เพื่อที่จะเผยแผ่และสืบทอดคำสอนขององค์พระสัมมัมพุทธเจ้าสืบต่อไป นอกจากนี้ เราจำเป็นต้อง ใส่ใจด้วยการคำนึงถึงผู้ที่รับยานั้นไปใช้ด้วย โดยจำเป็นต้องรู้ว่ายาชนิดใดบ้างที่เหมาะสมและมีประโยชน์ แก่พระสงฆ์ เพราะหากเลือกเอาแต่ตามสะดวกของผู้ให้ การทำบุญนี้อาจจะไม่เกิดบุญ และอาจจะสร้างกรรมโดยไม่รู้ตัว

วิธีเลือกซื้อยาเพื่อนำไปจัดชุดถวายสังฆทาน

สังฆทานยา เป็นชุดสังฆทานที่จัดทำขึ้นเพื่อถวายพระสงฆ์โดยไม่จำเพาะเจาะจง…ยา หรือ ยารักษาโรคเป็นหนึ่งในปัจจัยสี่ของมนุษย์ที่จำเป็นต้องใช้และต้องการ ทุกคนล้วนต้องการยารักษาโรคในเวลาที่เกิดการเจ็บป่วย พระสงฆ์ก็เช่นกัน สำหรับผู้ทำบุญ ที่ต้องการเลือกทำบุญ ด้วยสังฆทานยา มีข้อแนะนำดังนี้

• การซื้อสังฆทานยาสำเร็จรูป: สังฆทานยาสำเร็จรูป ที่วางจำหน่ายทั่วไป ตามร้านขายของชำ ร้านสังฆภัณฑ์ หรือตามห้างสรรพสินค้า มักจะประกอบด้วยยาสามัญประจำบ้าน ยาแผนปัจจุบันบรรจุเสร็จ ยาแผนโบราณ ผลิตภัณฑ์สมุนไพร ซึ่งสามารถวางจำหน่ายได้ ในร้านที่ไม่ใช่ยา อาจจะทำไว้ขาย ในช่วงเวลานาน วางในที่ร้อน หรือหน้าร้านที่มีแสงแดด ใส่ในกล่องพลาสติกที่อับและร้อน ลักษณะเช่นนี้ จึงอาจมีความเสี่ยง ที่จะพบปัญหา เช่น ยาหมดอายุ ยาเสื่อมสภาพ ดังนั้น การเลือกซื้อสังฆทานยาสำเร็จรูป แบบนี้ จึงควรให้ความสำคัญ ในการเลือกผลิตภัณฑ์ ที่มีฉลากถูกต้อง วางขาย ไม่โดนแสง ไม่เก่าเก็บ ไม่ปะปน กับผลิตภัณฑ์อื่น ๆ ที่อาจทำให้ ยาเสื่อมสภาพ
• การซื้อเป็นชุดยาตำราหลวง: เพื่อเป็นสังฆทานยา จะเป็นยาที่ผลิตโดยองค์การเภสัชกรรม ภายในประกอบไปด้วย รายการยาสามัญประจำบ้านตามประกาศของกระทรวงสาธารณสุข ได้รับการยกเว้น ให้จำหน่าย ได้โดยไม่ต้องมีใบอนุญาตขายยาเช่นกัน เป็นยาที่มีความปลอดภัย และมีราคาย่อมเยา สามารถหาซื้อได้ง่าย โดยไม่ต้องลำบาก และสิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายมากนัก
• จัดยาเอง: สังฆทานยาที่จัดเอง เราควรหาข้อมูลก่อนว่าที่วัดที่เราจะไปทำบุญนั้นมีความต้องการใช้ยาใดบ้างเพราะมีวัดที่อยู่ห่างไกลยังมีความต้องการยากลุ่มที่จำเป็นต่าง ๆ และอาจมีความต้องการที่ต่างกัน เมื่อได้ข้อมูลแล้วควรไปซื้อยาที่ร้านยาที่มีเภสัชกรประจำและควรแจ้งว่าต้องการซื้อยาไปทำบุญ หรือถวายสังฆทานยา เพื่อที่เภสัชกรจะได้จัดเตรียมภาชนะ หรือบรรจุภัณฑ์ที่เหมาะสม และตรวจสอบวันหมดอายุ จัดเตรียมฉลากกำกับยา ให้ได้อย่างครบถ้วนถูกต้อง แต่ไม่ว่าอย่างไรการซื้อยาไปทำบุญทั่วไป ควรเป็นยาสามัญประจำบ้าน หรือยาจำเป็นพื้นฐาน

การจัดยาเพื่อนำไปถวายสังฆทานด้วยตัวเอง ควรมีความรู้พื้นฐานดังนี้

1. ต้องเป็นยาสามัญประจำบ้าน (บนฉลากมีคำว่า ยาสามัญประจำบ้าน ในกรอบสีเขียว)

ยาสามัญประจำบ้านเป็นชื่อเรียกกลุ่มยาทั้งแผนปัจจุบันและแผนโบราณที่กระทรวงสาธารณสุขกำหนดให้ประชาชนทั่วไปซึ่งไม่ได้เป็นแพทย์หรือดำเนินการทางแพทย์สามารถใช้ได้อย่างไม่อันตรายเพื่อรักษาตนเองเบื้องต้น เช่น ใช้รักษาอาการเจ็บป่วยที่ไม่รุนแรง เช่น อาการไอ ปวดศีรษะ ท้องอืด ท้องเฟ้อ หรือมีบาดแผลเล็กๆน้อยๆ เป็นต้น และสามารถหาซื้อได้ทั่วไปโดยไม่ต้องมีใบสั่งแพทย์

2. ทำความเข้าใจเรื่องสรรพคุณในการบรรเทา หรือรักษาโรค ของยาในแต่ละประเภท

เรามีความจำเป็นอย่างมากที่จะต้องพิจารณาด้วยว่าพระสงฆ์ในวัดที่จะไปทำบุญนั้น ท่านมีโอกาสหรือมีแนวโน้มที่จะอาพาธเป็นอะไรบ้าง มีโอกาสได้ใช้ยาที่จะไปถวายรึเปล่า เพราะหากนำยาไปถวายแต่ท่านไม่ได้ใช้ หรือมีโอกาสใช้ได้น้อย สุดท้ายยาก็หมดอายุ หรือเสื่อมคุณภาพ ก็ย่อมไม่เกิดประโยชน์

2.1 รายการยาสามัญประจำบ้านแผนปัจจุบัน แบ่งตามกลุ่มการรักษา ได้แก่

• กลุ่มยาบรรเทาปวดลดไข้
  • ยาเม็ดสำหรับบรรเทาปวด และลดไข้ แอสไพริน
  • ยาเม็ดและยาน้ำบรรเทาปวดลดไข้ พาราเซตามอล ยาเม็ดมีขนาด 500 มก. และขนาด 325 มก
  • พลาสเตอร์ช่วยบรรเทาปวด
• กลุ่มยาแก้แพ้ ลดน้ำมูก
  • ยาเม็ดแก้แพ้ลดน้ำมูก คลอร์เฟนิรามีน
• กลุ่มยาแก้ไอ ขับเสมหะ
  • ยาน้ำแก้ไอ ขับเสมหะสำหรับเด็ก
  • ยาแก้ไอน้ำดำ
• กลุ่มยาดมหรือยาทาแก้วิงเวียน หน้ามืด คัดจมูก
  • ยาดมแก้วิงเวียน เหล้าแอมโมเนียหอม
  • ยาดมแก้วิงเวียน และแก้คัดจมูก
  • ยาทาระเหย บรรเทาอาการคัดจมูกชนิดขี้ผึ้ง
• กลุ่มยาแก้เมารถ เมาเรือ
  • ยาแก้เมารถ เมาเรือ ไดเมนไฮดริเนท
• กลุ่มยาสำหรับโรคปาก และลำคอ
  • ยากวาดคอ
  • ยารักษาลิ้นเป็นฝ้า เยนเชี่ยนไวโอเลต
  • ยาแก้ปวดฟัน
  • ยาดมบรรเทาอาการระคายคอ
• กลุ่มยาแก้ปวดท้อง ท้องอืด ท้องขึ้น ท้องเฟ้อ
  • ยาแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ยาธาตุน้ำแดง
  • ยาเม็ดแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ โซดามิ้นท์
  • ยาขับลม
  • ยาน้ำแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ โซเดียมไบคาร์บอเนต
  • ยาทาแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ทิงเจอร์มหาหิงค์
  • ยาเม็ดลดกรดอะลูมินา - แมกนีเซีย
  • ยาน้ำลดกรดอะลูมินา-แมกนีเซียม
• กลุ่มยาแก้ท้องเสีย
  • ยาแก้ท้องเสีย ผงน้ำตาลเกลือแร่
• กลุ่มยาระบาย
  • ยาระบายกลีเซอรีน ชนิดเหน็บทวารหนักสำหรับเด็ก
  • ยาระบายกลีเซอรีน ชนิดเหน็บทวารสำหรับผู้ใหญ่
  • ยาระบายแมกนีเซีย
  • ยาระบายมะขามแขก
  • ยาระบายโซเดียมคลอไรด์ ชนิดสวนทวาร
• กลุ่มยาถ่ายพยาธิลำไส้
  • ยาถ่ายพยาธิตัวกลม มีเบนดาโซล ใช้ถ่ายพยาธิตัวกลม
• กลุ่มยาบรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อ แมลงกัดต่อย
  • ยาหม่องชนิดขี้ผึ้ง
• กลุ่มยาสำหรับโรคตา
  • ยาหยอดตา ซัลฟาเซตาไมด์
  • ยาล้างตา
• กลุ่มยาสำหรับโรคผิวหนัง
  • ยารักษาหิดเหา เบนซิล เบนโซเอต
  • ยารักษาหิด ขึ้ผึ้งกำมะถัน
  • ยารักษากลากเกลื้อน น้ำกัดเท้า
  • ยารักษาโรคผิวหนังเรื้อรัง
  • ยาทาแก้ผดผื่นคัน คาลาไมน์
  • ยารักษาเกลื้อน โซเดียมไทโอซัลเฟต
• กลุ่มยารักษาแผลติดเชื้อไฟไหม้ น้ำร้อนลวก
  • ยารักษาแผลน้ำร้อนลวกฟีนอล
  • ยารักษาแผลติดเชื้อซิลเวอร์ ซัลฟาไดอาซีน ครีม
• กลุ่มยาใส่แผล ยาล้างแผล
  • ยาใส่แผล ทิงเจอร์ไอโอดีน
  • ยาใส่แผล ทิงเจอร์ไทเมอรอซอล
  • ยาใส่แผลโพวิโดน ไอโอดีน
  • ยาไอโซโบรฟิล แอลกอฮอล์
  • ยาเอทธิล แอลกอฮอล์
  • น้ำเกลือล้างแผล
• กลุ่มยาบำรุงร่างกาย
  • ยาเม็ดวิตามินบีรวม
  • ยาเม็ดวิตามินซี
  • ยาเม็ดบำรุงโลหิต เฟอร์รัส ซัลเฟต
  • ยาน้ำมันตับปลา ชนิดแคปซูล
  • ยาน้ำมันตับปลาชนิดน้ำ

2.2 รายการยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ ได้แก่

• ยาหอมเทพจิตร สรรพคุณ แก้ลม บำรุงหัวใจ
• ยาหอมทิพโอสถ สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียน
• ยามหานิลแท่งทอง สรรพคุณ แก้ไข้ แก้หระกายน้ำ แก้หัด อีสุก อีใส
• ยาเขียวหอม สรรพคุณ แก้ตัวร้อน ร้อนใน กระหายน้ำ
• ยาประสะกะเพรา สรรพคุณ แก้ท้องขึ้น ท้องเฟ้อ
• ยาเหลืองปิดสมุทร สรรพคุณ แก้ท้องเสีย
• ยาอำมฤควาที สรรพคุณ แก้ไอ ขับเสมหะ
• ยาประสะมะแว้ง สรรพคุณ แก้ไอ แก้เสมหะ
• ยาจันทน์ลีลา สรรพคุณ แก้ไข้ แก้ตัวร้อน
• ยาตรีหอม สรรพคุณ แก้เด็กท้องผูก ระบายพิษไข้
• ยาประสะจันทน์แดง สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน กระหายน้ำ
• ยาหอมอินทจักร์ สรรพคุณ แก้ลมบาดทะจิต
• ยาประสะไพล สรรพคุณ แก้จุกเสียด แก้ระดูไม่ปกติ ขับน้ำคาวปลา
• ยาหอมนวโกฐ สรรพคุณ แก้ลมคลื่นเหียน อาเจียน
• ยาวิสัมพยาใหญ่ สรรพคุณ แก้ท้องขึ้น อืดเฟ้อ จุกเสียด
• ยาธาตุบรรจบ สรรพคุณ แก้ธาตุไม่ปกติ ท้องเสีย
• ยาประสานกานพลู สรรพคุณ แก้ปวดท้อง เนื่องจากธาตุไม่ปกติ
• ยาแสงหมึก สรรพคุณ แก้ตัวร้อน
• ยามันทธาตุ สรรพคุณ แก้ธาตุไม่ปกติ แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อ
• ยาไฟประลัยกัลป์ สรรพคุณ ขับน้ำคาวปลาในเรือนไฟ ช่วยให้มดลูกเข้าอู่
• ยาไฟห้ากอง สรรพคุณ ขับน้ำคาวปลาในเรือนไฟ
• ยาประสะเจตพังคี สรรพคุณ แก้กระษัยจุกเสียด
• ยาธรณีสันฑะฆาต สรรพคุณ แก้กระษัยเส้น เถาดาน ท้องผูก
• ยาบำรุงโลหิต สรรพคุณ บำรุงโลหิต
• ยาประสะเปราะใหญ่ สรรพคุณ ถอนผิดไข้ตานทรางสำหรับเด็ก
• ยามหาจักรใหญ่ สรรรพคุณ แก้ลมทราง แก้อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ
• ยาเนาวหอย สรรพคุณ แก้กระษัยจุกเสียด
• ยาถ่าย ใบมะขาม ใบส้มป่อย สรรพคุณ แก้ท้องผูก

3. รู้จักวิธีการเก็บรักษา และข้อควรระวัง

ส่วนตัวแล้วในฐานะเภสัชกร เราแนะนำว่าหากไม่มีความรู้เลย ก็ไม่ควรซื้อกล่องยาสำเร็จรูปมาถวายเป็นสังฆทานยาให้แก่พระสงฆ์ เนื่องจากยาที่ถูกจัดไว้ในชุดนั้นอาจจะใช้ไม่ได้เลย ทำให้สิ้นเปลือง และมีความเสี่ยงที่จะทำให้พระสงฆ์ได้รับอันตรายจากการใช้ยานั้น ซึ่งนอกจากจะกังวลเรื่องวันหมดอายุแล้ว เรื่องอุณหภฺมิในการเก็บรักษาก็ยังมีผลต่อคุณภาพของยาโดยตรงอีกด้วย ดังนั้นการเก็บรักษายาสามัญประจำบ้านก็ควรที่จะช่วยพระสงฆ์แยกยาออกเป็นประเภทต่างๆ อย่างชัดเจน ว่าอันไหนคือยาสำหรับทาน และยาอันไหนคือยาสำหรับใช้ภายนอก และจะต้องมีฉลากยาที่มีความถูกต้องชัดเจน ไม่จาง หรือขาดหาย รวมถึงเก็บยาไว้ในที่ไม่โดนแสงแดด ความร้อน ความชื้น ทั้งนี้ก็ต้องไม่เอายาชนิดอื่นมารวมไว้ในตู้เก็บยาสามัญประจำบ้าน เพราะอาจจะทำให้ท่านอื่นหยิบผิดได้

ยาสามัญประจำบ้าน สำหรับจัดชุดสังฆทานยาด้วยตัวเอง ควรมีอะไรบ้าง

ตามรายการยาที่กระทรวงสาธารณสุขแนะนำให้มีติดบ้านไว้ (หรือติดวัดไว้) ก็มักจะเป็นยาที่มีโอกาสใช้ได้บ่อย ได้แก่

1. ยาเม็ดลดกรด อะลูมินา-แมกนีเซีย-ไซเมธิโคน
2. ยาธาตุน้ำแดง ลดอาการท้องอืด
3. ผงน้ำตาลเกลือแร่ แก้ท้องเสีย
4. ผงถ่านรักษาอาการท้องเสีย
5. ยาระบายมะขามแขก
6. ยาถ่ายพยาธิลำไส้ มีเบนดาโซล
7. ยาพาราเซตามอล ลดไข้ บรรเทาปวด
8. ยาคลอร์เฟนิรามีน แก้แพ้ ลดน้ำมูก
9. ยาแก้ไอน้ำดำ
10. ยาดมแก้วิงเวียน
11. ยาหม่อง
12. ยาไดเมนไฮดริเนท แก้เมารถ
13. ยาโพวิโดน-ไอโอดีน ใส่แผลสด
14. น้ำเกลือล้างแผล
15. คาลาไมน์โลชั่น ยาทาแก้ผดผื่นคัน

นอกจากนี้เรายังขอยกตัวอย่าง การจัดชุดสังฆทานยา ราคา 300 - 500 บาท ที่หาซื้อได้ตาม 7-11 หรือ โลตัส ไว้เพิ่มเติม เช่น

ประเภทยาสามัญประจำบ้าน สมุนไพร

• ยาหม่องสมุนไพร แก้ฟกช้ำ ปวดเมื่อย 50 กรัม 90 บาท
• ยาอมมะแว้ง ชุ่มคอ บรรเทาอาการไอ 1 ซอง 20 เม็ด 10 บาท
• ยาดมสมุนไพร บรรเทาอาการวิงเวียน ขวดแก้ว บรรจุเนื้อสมุนไพร 8กรัม 25 บาท
• ยาฟ้าทะลายโจร แก้ไข้ แก้หวัด 1 แผง 10 แคปซูล 20 บาท
• ยาขมิ้นชัน ขับลม บรรเทาอาการท้องอืด กระปุก 60 แคปซูล 80 บาท
• คาลาไมน์พญายอ สรรพคุณแก้ผดผื่นคัน ขนาด 60 มิลลิลิตร 30 บาท
• ยาหอม แก้อาการวิงเวียน คลื่นไส้ ขวดแก้ว บรรจุ 25 กรัม 35 บาท
• สเปรย์ ตะไคร้หอม ป้องกันยุง ขนาด 30 มิลลิลิตร ราคา 40 บาท

ประเภทยาสามัญประจำบ้าน แผนปัจจุบัน

• ยาธาตุน้ำขาว 50 มิลลิลิต 20 บาท
• พาราเซตามอล 500 มิลลิกรัม แผง 10 เม็ด 10 บาท
• ผงน้ำตาลเกลือแร่ 16.5 กรัม 8 บาท
• ยาแก้แพ้ คลอร์เฟ 2 มิลลิกรัม แผง 10 เม็ด 101 บาท
• ยาลดกรดอีโน 1 ซอง 10 บาท
• แอลกอฮอล ล้างแผล 60 ซีซี 10 บาท
• เบตาดีน ใส่แผล 15 ซีซี 36 บาท
• พลาสเตอร์ยา 8 แผ่น 15 บาท

โดยสรุปแล้ว การถวายสังฆทานยาแบบกล่อง หรือถังสำเร็จรูปนั้น เราจำเป็นต้องรู้ว่าสินค้าภายในได้มีอะไรบ้าง และตรงตามฉลากที่แจ้งไว้อย่างครบถ้วนถูกต้อง และได้แสดงวันหมดอายุของสินค้าแต่ละชนิดไว้ว่าเป็นวันที่เท่าไหร่หรือยัง ถ้าไม่มีระบุไว้ชัดเจนย่อมมีความเสี่ยงที่จะทำให้เกิดอันตรายต่อผู้ใช้ ดังนั้น เราจึงขอแนะนำว่าหากต้องการซื้อสังฆทานยาแบบสำเร็จรูป จำเป็นต้องเลือกซื้อแบบที่มีฉลากแปะไว้ (เผื่อพระสงฆ์นำไปเก็บไว้ ไม่ได้ใช้ทันที) และให้ดูวันหมดอายุของยาก่อนซื้อทุกครั้ง แต่หากสามารถจัดเองได้ย่อมจะเป็นการดีที่สุดครับ