สังฆทานสด คืออะไร

สังฆทานสด หมายถึง การถวายภัตตาหารแด่พระภิกษุสงฆ์นั่นเอง เป็นการถวายสังฆทานด้วยอาหารคาวหวาน น้ำ แด่หมู่สงฆ์ โดยของที่เราถวายไป พระท่านได้ใช้ หรือฉันทันที เพราะเป็นอาหารปรุงสด ไม่สะดวก หรือไม่สามารถเก็บรวมไว้ใช้ที่หลัง เมื่อถวาย พระท่านจะรับและฉันเลย ถ้าทำแล้วอุทิศให้ญาติที่ล่วงลับก็เชื่อว่าจะสามารถรับบุญและ มีภพภูมิที่ดีขึ้นในทันที เสมือนเพื่อให้ได้มีชีวิตอยู่ ประกอบกิจในพระพุทธศาสนา

สังฆทานสดไม่จำเป็นต้องไปทำที่วัด ถ้าเรามีเวลาน้อย ก็ทำกับพระที่กำลังบิณฑบาตอยู่ก็ได้ ให้บอกกับท่านว่า เราจะทำสังฆทาน ท่านจะให้พรตอนนั้นหรือไม่ก็แล้วแต่ ไม่ต้องกังวล ถ้าให้พรเราก็กรวดน้ำไป ถ้าไม่ให้พรตอนนั้น เราค่อย กรวดน้ำทีหลัง หรือไม่กรวดก็ยังได้

ส่วนสังฆทานที่เป็นถัง เป็นของแห้ง เป็นของใช้ มีผู้คนนำมาถวายทุกวัน อาจมีมากมายจนไม่ถูกนำมาใช้ หรือต้องรอเป็นระยะเวลาอีกนานกว่าพระท่านจะนำมาออกมาใช้ หรือบางครั้งก็เอาไปขาย บางครั้งก็เอาไปทำเป็นสังฆทานเวียนกลับมาทำใหม่ทั้งในวัดหรือนอกวัด กลายเป็นว่า วิณญานที่รอ ก็ไม่ได้ของ ไม่ได้บุญที่เราทำให้ หรือว่าจะได้ก็ช้า ทำให้ได้ผลช้า เมื่อเชื่อกันเช่นนั้นแล้ว จึงนิยมที่จะถวายสังฆทานสดมากกว่าสังฆทานสิ่งของที่ทำทั่วไป

อาหารที่นำมาประเคนควรเป็นอาหารที่ปรุงสุกใหม่ มีประโยชน์ตามหลักโภชนบัญญัติ 9 ประการ เพื่อสุขภาพที่ดีของพระสงฆ์ และอานิสงค์ผลบุญของผู้ถวาย… ซึ่งจากข้อมูลกรมการแพทย์ ปี 2559 พบว่า พระสงฆ์-สามเณรอาพาธมารับการรักษาที่โรงพยาบาลสงฆ์ มากที่สุด 5 อันดับแรก คือ โรคไขมันในเลือดสูง, โรคความดันโลหิตสูง, โรคเบาหวาน,โรคไตวายเรื้อรัง และโรคข้อเข่าเสื่อม…โดยสาเหตุของการเกิดโรคส่วนใหญ่มาจากปัญหาการบริโภคไม่ถูกหลักโภชนาการ อีกทั้งพระสงฆ์ไม่สามารถเลือกฉันอาหารเองได้ ต้องฉันอาหารตามที่ฆราวาสตักบาตร หรือนำอาหารมาถวาย ประกอบกับสถานภาพของพระภิกษุ ไม่เอื้อต่อการออกกำลังกาย ทำให้เสี่ยงต่อการเกิดโรค

ตัวอย่างการจัดชุดสังฆทานสด ที่ราคาต่างๆ

การถวายสังฆทานสด ขึ้นอยู่ปัจจัยและงบประมาณ หากเราไม่สะดวก ก็ทำกับพระที่กำลังบิณฑบาตอยู่ก็ได้ตามที่กล่าวมาแล้วในเบื้องต้น… ซึ่งราคามีตั้งแต่หลักสิบ ถึง หลักร้อย แต่ ถ้าหากเราสะดวกจัดแบบโตก ก็มีตั้งแต่หลักร้อย จนถึงหลักพัน เช่นราคา 400 บาท ต่อ 1 ที่ ก็จะประกอบไปด้วย ข้าวสวย, อาหารคาว 5 ชนิด, ขนมหวาน 1 ชนิด, ผลไม้, น้ำแข็ง, น้ำเปล่าบรรจุขวด ซึ่งในปัจจุบันสะดวกและง่ายมาก เนื่องจากมีร้านอาหารบริการในการจัดเตรียมภัตตาหาร เพื่อถวายพระสงฆ์โดยเฉพาะ มีเมนูให้เลือกหลากหลาย รวมทั้งเมนูเพื่อสุขภาพด้วย

** อาบัติปาจิตตีย์ ตาม พระไตรปิฎก สิกขาบทที่ ๗ โภชนวรรค ในปาจิตติยกัณฑ์

“ ห้ามฉันอาหารในเวลาวิการ “ ภิกษุพวก ๑๗ ฉันอาหารในเวลาวิกาล พระผู้มีพระภาคจึงทรงบัญญัติสิกขาบท ปรับอาบัติปาจิตตีย์ แก่ภิกษุผู้ฉันอาหารในเวลาวิกาล (ตั้งแต่เที่ยงไปจนรุ่งอรุณ)

ในอดีตกาล ความเชื่อและถือปฏิบัติสืบทอด ต่อกันมา ในส่วนของการเตรียมอาหารเพื่อตักบาตร หรือถวายเป็นสังฆทานสด โดยที่ข้าวและอาหารที่คฤหัสถ์ผู้เตรียมจะนำมาถวายนั้น นิยมเป็นข้าวปากหม้อและกับข้าวปากหม้อ คือเป็นสิ่งที่ปรุงเสร็จใหม่ๆ ยังไม่ได้ตัดออกไปเพื่อบริโภคหรือใช้อย่างอื่น ส่วนกับข้าวที่ปรุงหากเป็นเนื้อสัตว์ไม่ควรฆ่าเพื่อถวายพระ และไม่สมควรถามพระภิกษุท่าน ว่าชอบอาหารชนิดใด ชอบอาหารที่ถวายหรือไม่เพราะเป็นการไม่สมควรอย่างยิ่ง ดังคำกล่าวที่ว่า “ตักบาตรอย่าถามพระ” นอกจากนี้ ยังมีพระวินัยบางข้อที่ควรทราบ ในการถวายภัตตาหาร หรือสังฆทานสดแด่พระสงฆ์ ดังนี้

• การถวายผัก ผลไม้บางประเภท | สำหรับผักหรือผลไม้ที่จะถวายพระ ในอดีตมีความเชื่อว่า ต้นไม้มีชีวิต คือเป็นสิ่งที่เติบโตงอกงาม ออกลูก ออกผลได้ เพราะฉะนั้น เมื่อพระภิกษุ ท่านจะรับอาหาร ที่เป็นผัก หรือผลไม้ ซึ่งเชื่อว่าเป็นสิ่งมีชีวิต มีเมล็ดแก่ ที่สามารถนำไปปลูกให้งอกได้ อย่างส้ม แตงโม มะเขือสุก หรือมีส่วนอื่นที่นำไปปลูกได้ไม่ว่าจะเป็นลำต้น ราก หัวก็ดี เช่น ผักบุ้ง ใบโหรพา หัวหอม จะต้องทำวินัยกรรมที่มักเรียกว่า “กัปปิยะ” เสียก่อน พระท่านจึงจะฉันได้ หากไม่ทำกัปปิยะ ก่อนแล้ว พระฉันเข้าไปจะเป็นอาบัติทุกกฎ

  วิธีการปฏิบัติ โดยการนำผักหรือผลไม้ที่ต้องทำกัปปิยะ มาวางตรงหน้าพระ แล้วพระท่านจะถามว่า “กัปปิยัง กโรหิ” แปลว่า “ทำให้สมควรแล้วหรือ”โยมหรือเณรใช้เล็บหรือมีดเด็ดหรือตัดพืชนั้นเพียง 1 ต้นหรือ 1 ผล ให้ขาดออกจากกัน พร้อมกับพูดว่า “กัปปิยังภันเต หรือ กัปปิยะ ภันเต” แปลว่า “ทำให้สมควรแล้ว”

  การทำกัปปิยะกับพืชหรือผลไม้เพียงต้นเดียว หรือลูกเดียวจะมีผลทำให้พระฉันพืชหรือผลนั้นได้ทั้งจานหรือทั้งถาด นอกจากพิธีการกล่าว กัปปิยะ แล้ว วิธีการที่จะสามารถทำให้ผลไม้เหล่านั้น สมควรแก่การถวาย พร้อมกับการทำกัปปิยะที่กล่าวมาข้างต้นแล้ว คือ การทำสมณกัปปะ ซึ่ง มี 5 อย่าง หรือ 5 วิธี นั่นเอง เราเรียกวิธีนี้ว่า วิธีการทำการทำสมณกัปปะ ต่ออาหารหรือผลไม้ต่างๆ ให้สมควรแก่การที่ภิกษุจะถือเอามาฉันได้ ซึ่ง สมณกัปปะ 5 อย่าง ได้แก่

1. 1. ผลไม้ที่จี้ด้วยไฟ
   2. ผลไม้ที่กรีดด้วยมีด
   3. ผลไม้ที่จิกด้วยเล็บ
   4. ผลไม้ที่ไม่มีเมล็ด
   5. ผลไม้ที่ปลิ้นเมล็ดออกได้

เมื่อผัก หรือผลไม้ดังกล่าวกระทำถูกต้องตามนั้นแล้ว ก็ให้ถือว่า ไม่ผิดต่อพระวินัย พระท่านสามารถฉันได้ตามปรกติ แต่เราอาจจะสังเกตเห็นได้ว่า การประพฤติวินัยเกี่ยวกับการทำกัปปิยะในปัจจุบันจะไม่ค่อยมีให้เห็น หรือจะเห็นได้บ้างก็เฉพาะ พระที่ยังคงใคร่ศึกษาพระวินัย หรือยังคงเคร่งในพระวินัย ในบางแห่งเท่านั้น

ในพระทั่วๆไป เราแทบจะไม่ได้เห็นแล้ว อาจเป็นเพราะไม่รู้, ลืมเลือน หรือคิดว่าเป็นเรื่องปลีกย่อยไม่สะดวกบนความเร่งรีบของสังคมในปัจจุบัน คิดว่า จะเป็นการสร้างความลำบากต่อญาติโยม ผู้ถวาย และหรือผู้ถวายเองก็ขาดความรู้ความเข้าใจในพระวินัยข้อนี้ จึงไม่ใคร่เห็น เนื่องจากมีการละเว้นการปฏิบัติในเรื่องนี้ไป

• การถวายเนื้อสัตว์ | อาหารเพื่อถวายพระอีกประเภท ที่ ก็ยังคงถือปฏิบัติกันอยู่ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน อาจเนื่องด้วยความเคร่งในการคำสอนข้อห้าม หรือความไม่นิยม ก็แล้วแต่ ในส่วนเนื้อสัตว์ พระวินัยกล่าวไว้ตามนี้ เนื้อสัตว์ที่จะนำมาถวาย จะต้องไม่เป็นเนื้อสัตว์ที่ฆ่าเพื่อถวายโดยเฉพาะ และต้องไม่เป็นเนื้อสัตว์ 10 ชนิดที่พระพุทธองค์ทรงห้ามพระภิกษุฉัน อันได้แก่
  • เนื้อมนุษย์
  • เนื้อช้าง
  • เนื้อม้า
  • เนื้อสุนัข
  • เนื้อวัว
  • เนื้องู
  • เนื้อราชสีห์
  • เนื้อเสือโคร่ง
  • เนื้อเสือเหลือง
  • เนื้อหมี
  • เนื้อเสือดาว

รวมถึงการถวาย เนื้อดิบในรูปแบบ หมูกระทะ ชาบู สุกี้ ที่เป็นอาหารที่นิยมแพร่หลายในปัจจุบัน และแม้แต่ไข่ไก่ดิบ ถือเป็นการไม่สมควรในการถวายเป็นสังฆทานสดแด่พระสงฆ์ จะทำให้เป็นอาบัติทุกกฎ เนื่องจากพระพุทธองค์ทรงไม่อณุญาติให้ภิกษุปรุงอาหารเอง ภิกษุสมควรต้องเป็นผู้อยู่ง่าย กินง่าย

ของถวายสังฆทานสดที่นิยมทำกันในปัจจุบัน มีอะไรบ้าง

1. ดอกไม้ให้ครบสามสี (ห้ามดอกกุหลาบ ดอกเข็ม เพราะว่ามีหนาม เปรียบเหมือนเข็มที่ทิ่มแทง จะใช้ดอกไม้นี้สำหรับงานไหว้ครู จะได้มีสติปัญญาเฉียบแหลม สำหรับสังฆทานห้าม)
2. ธูป เทียน
3. น้ำเปล่า น้ำปรุงแต่ง
4. กับข้าว 5 อย่างไม่ซ้ำกัน บรรจุแยกภาชนะ
5. ขนมหวาน หรือผลไม้รวมกันให้ครบ 5 อย่าง
6. ข้าวสวย
7. ปัจจัย (เงิน) เกินอายุ ไม่ต่ำกว่า 1 บาท (เป็นการค้ำอายุ)
8. ทำให้ตรงกับวันเกิดของเราในรอบสัปดาห์ เช่น เกิดวันอาทิตย์ ก็ให้ทำตรงกับวันอาทิตย์

การถวายสังฆาน ควรทำบ่อยแค่ไหน

ควรทำอย่างน้อยเดือนละครั้ง หรือมากน้อยตามแต่โอกาส โดยเราจะต้องไม่เดือดร้อนเบียดเบียนตนเองหรือผู้ใด ในส่วนของเงินที่ใช้จัดซื้อของสังฆทาน ไม่ใช่ทำแล้วไม่เหลือเงิน หรือต้องหยิบยืมมา ถ้าเป็นเช่นนั้น ถือเป็นการเบียดเบียนตัวเราเองจนทำให้เกิดทุกข์ ควรพร้อมทั้งกายใจ และกำลังทรัพย์ ถ้าถวายอาหารหรือเครื่องดื่ม ในรูปแบบ เครื่องกระป๋อง ต้องเปิดกระป๋องให้เรียบร้อยก่อน แล้วจึงถวาย เช่น ปลากระป๋อง เงาะไส้สับประรสกระป๋อง น้ำอัดลมกระป๋อง การทำสังฆทานสด ต้องทำก่อนเพล (เที่ยง) เพราะพระรับแล้วฉันท์ได้แค่เพลเท่านั้น

เมื่อตั้งใจที่จะถวายสังฆทานสด ต้องไม่ลืมว่าการทำบุญใดๆก็ตาม ควรให้ความสำคัญกับความตั้งใจหรือเจตนาดี เป็นที่ตั้ง โดยเฉพาะ สิ่งของที่นำมาถวายพระทุกอย่างควรเป็นสิ่งของที่ได้มาหรือใช้ทรัพย์ที่บริสุทธิ์จัดซื้อมา รวมทั้งเจตนาที่จะถวายก็ต้องบริสุทธิ ถวายเพื่อเป็นจตุปัจจัยแด่พระสงฆ์ ผู้สืบทอดศาสนา และเผยแพแผ่ธรรม หล่อหลอมสังคมและสร้างคนให้เป็นคนดี ถ้อยทีถ้อยอาศัย เจือจาน แบ่งปันต่อๆกัน เพื่อให้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข มิใช่ถวายเพื่อสะเดาะเคราะห์ต่อชะตาตนเอง เช่นนั้นมิใช่การสละ หรือละโดยแท้จริง

สิ่งที่เราต้องคำนึงในการถวายสังฆทานสด

เวลาในการจัดถวาย การทำสังฆทานสด หรือการถวายภัตตาหารพระสงฆ์ “ ต้องทำก่อนเพล ” สาเหตุที่การทำสังฆทานสดหรือการถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์ต้องทำก่อนเพลเพราะพระรับแล้วฉันได้แค่เพล… เนื่องจากมีบัญญัติวินัยสงฆ์…ได้ระบุไว้ว่า ”วิกาลโภชนา เวรมณี “ เว้นอาหารในยามวิกาล… ยามวิกาลตามขนบพุทธศาสนา คือ หลังเที่ยงเป็นต้นไป และหากฉันอาหารหลังเที่ยงเป็นอาบัติปาจิตตีย์ ** และสังฆทานสดที่เราจัดไปถวาย ถ้าหากพระฉันไม่หมดก็จะต้องให้เป็นทานไป และถ้าหากเอาไปเลี้ยงคนที่ถือศีล เช่นพระ เณร ชี คนที่มาถือศีลในวัด เขาจะให้พรและแผ่เมตตาให้ เราก็จะได้บุญอีกต่อหนึ่ง หรือเอาไปให้ทานเลี้ยงสัตว์ ซึ่งจะได้อานิสงส์มากกว่าการทำบุญตักบาตรทุกวัน

ช่วงเวลา และ ชนิดของอาหารที่พระสามารถฉันได้

สาเหตุที่มีบทบัญญัติวินัยสงฆ์ “ เว้นอาหารในยามวิกาล” “เกิดจากพระไปบิณฑบาตตอนพลบค่ำ ไปยืนรอขออาหารที่หน้าบ้านของชาวบ้าน…ในเวลาที่พวกเขาเพิ่งกลับจากการทำงานในไร่นามาเหนื่อยๆ ทำให้ชาวบ้านบ่นรำคาญ จนเรื่องทราบถึงพุทธะแล้วจึงเรียกประชุมสงฆ์และบัญญัติวินัยห้ามพระฉันอาหารเวลาวิกาล”
(ยามวิกาล คือ เวลาตั้งแต่หลังเที่ยงจนถึงก่อนฟ้าสางของวันใหม่ หรือ ให้สังเกตโดย ยกฝ่ามือขึ้นมาหากมองเห็นเส้นลายมือชัดโดยอาศัยแสงจากธรรมชาติ ถือว่า พระสามารถเริ่มฉันอาหารเช้าได้)

1. ยาวกาลิก: ของฉันที่พระรับประเคนแล้ว ” เก็บและฉันได้แค่ เช้า-เที่ยงวัน “ได้แก่ อาหาร แม้นมก็จัดเป็นอาหารที่ประณีต
2. ยามกาลิก: ของฉันที่พระรับประเคนแล้ว “ เก็บและฉันได้แค่ เช้า-วันรุ่งขึ้น ” เช่น น้ำปานะที่ทำจากผลไม้ที่ไม่ใหญ่กว่าลูกมะตูม ไม่สุกด้วยไฟ กรองไม่ให้มีกาก
3. สัตตาหกาลิก: ของฉันที่พระรับประเคนแล้ว “ เก็บและฉันได้แค่ 7 วัน “ เช่น น้ำผึ้ง น้ำอ้อย น้ำมันสกัดต่างๆ เนยใส
4. ยาวกาลิก: ของฉันที่พระรับประเคนแล้ว “ เก็บและฉันได้ตลอดชีวิต “ ได้แก่ ยาทั่วไป จาก หัว ใบ ราก ผล แม้แต่เกลือ

ขั้นตอนการถวายสังฆทานสด หรือ การถวายภัตตาหารเพล

1. ติดต่อเจ้าอาวาสหรือเจ้าหน้าที่วัดที่เราต้องการเข้าไปถวายเพล หรือหากเป็นการทำบุญเลี้ยงพระที่บ้านให้แจ้งเจ้าอาวาสว่าต้องการนิมนต์พระกี่รูป
2. เตรียมอาหารคาวหวานที่ต้องใช้ถวาย โดยให้พร้อมตามจำนวนพระที่เราต้องการถวายให้พร้อมก่อนเวลา 10.00 น. โดยการถวายเพลที่บ้านมี 2 แบบ คือ
• การถวายอาหารพระแบบโตก: เหมาะกับงานเลี้ยงพระที่จัดในพื้นที่กว้าง มีข้อดีคือเมื่อพระสวดเสร็จสามารถถวายอาหารได้เลย ไม่ต้องย้ายที่ เมื่อพระฉันเสร็จก็สามารถเก็บโตก และทำพิธีรับศีลต่อได้เลย
• การถวายอาหารพระแบบวง: เหมาะกับการถวายอาหารในพื้นที่จำกัด มีทั้งล้อมวงฉันที่พื้นและฉันที่โต๊ะอาหารเพื่อความสะดวก
3. เมื่อเตรียมของทั้งหมดแล้วให้เจ้าภาพจุดธูปเทียนเพื่อบูชาพระรัตนตรัย จากนั้นจึงอาราธนาศีลพร้อมกัน และรับศีลจากพระ ฟังพระสงฆ์เจริญพุทธมนต์จนเสร็จ
4. หลังจบการเจริญพุทธมนต์ของพระให้เจ้าภาพนำอาหารที่เตรียมไว้มาวางแล้วกล่าวคำถวายข้าวพระพุทธ ต่อด้วยคำถวายเพลพระ
5. ในการประเคนอาหารพระสงฆ์ ข้อควรระวัง คือ ควรเข้าใกล้พระสงฆ์ประมาณ 1 ศอก ยก โดยเริ่มประเคนของที่ละอย่างด้วยมือขวา และห้ามโดนของที่ประเคนไปแล้ว หากเผลอโดนโดยที่ไม่ได้ตั้งใจให้ยกประเคนใหม่อีกครั้ง
6. หลังจากพระสงฆ์ฉันเสร็จหมดแล้ว ให้เก็บสำรับและนำเครื่องไทยทาน หรือ หากมีชุดสังฆทานก็สามารถถวายพร้อมกันในตอนนี้ได้เลย
7. ขั้นตอนสุดท้ายคือการกรวดน้ำ